سرکوب آزادی بیان و رسانه‌ها در یک سال گذشته در افغانستان، از یک سو ناامیدی از منهدم‌شدن بنای رسانه‌داری در افغانستان را به اوج رساند و از سوی دیگر، زمین بازی دیگری را در فضای تبعید در اختیار خبرنگاران و اهالی رسانه‌های افغانستان قرار داد. ساختارهای رسانه‌ای که در یک سال گذشته به‌همت خبرنگاران افغان در تبعید ایجاد شده‌اند، هنوز ظرفیت این را ندارند تا مانند رسانه‌هایی که تا دو سال قبل در افغانستان فعال بودند، به‌زودی در خانه و زندگی مردم راه پیدا کنند؛ اما بدون تردید، گامی موثر دربرابر سکوت تحمیل‌شده ازسوی طالبان محسوب می‌شوند.
در بیست سال گذشته به مدد حمایت‌های پایدار جامعه جهانی از حقوق بشر و آزادی بیان در افغانستان و سرازیر شدن سرمایه‌های میلیونی به این کشور، ده‌ها شبکه تلویزیونی، صدها رادیو و رسانه چاپی در افغانستان ایجاد شد. این رسانه‌ها بیشتر به‌شکل تلویزیون‌ها و رادیوهای فعال روی آنتن عادی، و نشریه های چاپی، مخاطبان افغانشان را به‌سمت خود جذب می کردند، زیرا دسترسی به رسانه آنلاین در افغانستان به‌دلیل ظرفیت پایین اینترنت، هزینه بالای آن و دسترسی نداشتن عموم مردم به ابزار هوشمند، به‌راحتی مقدور نبود. به همین دلیل، در سراسر افغانستان در هرجایی که یک کابل برق وجود داشت، شبکه‌های تلویزیونی فعال روی آنتن عادی، همراه و هم‌خانه مردم بود.
با فروپاشی حکومت و از بین رفتن همه دستاوردهای کوچک و بزرگ بیست سال اخیر، رسانه‌های افغانستان نیز به‌دلیل مسدود شدن مجراهای اقتصادی‌شان و همچنین فشار شدید و سانسوری که طالبان اعمال می‌کنند، رخت سفر بستند. شماری از این رسانه‌ها به‌طور کامل مسدود شدند، شماری دیگر با تغییری فاحش در سیاست انتشار اخبارشان، زیر سانسور شدید به کار ادامه دادند و آن عده از رسانه‌ها هم که در دست شماری از نخبگان و اهل قلم افغانستان بود، با فراهم‌شدن فضا، یکی‌یکی به بیرون از افغانستان رفتند و رسانه‌شان را از نو در بستر فضای آنلاین فعال کردند.
در همین حال، مهاجرت صدها خبرنگار و اهل رسانه افغانستان به کشورهای اروپایی و آمریکایی، سبب به‌وجود آمدن چندین رسانه در تبعید شد، رسانه‌های جدید، در بسترهای جدید و اغلب آنلاین. یکی از رسانه‌هایی که بلافاصله پس از فروپاشی نظام در افغانستان، در اروپا کار خود را آغاز کرد، شبکه تلویزیونی «افغانستان اینترنشنال» بود که هم به‌شکل تلویزیون ماهواره‌ای و هم به‌شکل آنلاین، فعالیتش را از ماه اوت ۲۰۲۱ آغاز کرد. این شبکه در بحبوحه بسته‌شدن رسانه‌های افغانستان، به جایگزین خوبی برای رسانه‌های مسدودشده و سانسورشده این کشور بدل شد و به‌سرعت مخاطبان زیادی جمع کرد.
آرام‌آرام با رسیدن دیگر خبرنگاران از افغانستان به کشورهای اروپایی و آمریکایی، انگیزه اطلاع‌رسانی از راه دور برای مردم افغانستان و به‌نحوی خبرنگاری در تبعید، میان اصحاب رسانه‌های افغانستان تقویت شد. جمعی از مدیران پیشین شبکه خبری طلوع‌نیوز در افغانستان و شماری دیگر از خبرنگاران افغان که پس از سقوط افغانستان به‌دست طالبان به آمریکا آمده بودند، تلویزیون آنلاین آمو، را در مردادماه سال جاری افتتاح کردند. این شبکه تلویزیونی اکنون تلاش دارد تا با ایجاد گفتمان‌هایی درباره افغانستان از زبان سران حکومت پیشین، منتقدان و سیاستمداران، زمینه اطلاع‌رسانی و نیز بحث و گفت‌وگو در مورد اوضاع افغانستان و راه‌های برون‌رفت از بحران را فراهم سازد. مخاطبان مورد نظر این تلویزیون، اغلب مردم افغانستان در داخل کشور و بعد شهروندان مهاجر آن کشور در کشورهای دیگرند.
در کنار این دو، رسانه آنلاین دیگری نیز به نام «اِی‌بی‌ان» (ABN) یا شبکه پخش (نشراتی) افغانستان، در بستر رسانه‌های اجتماعی ایجاد شد. این رسانه متعلق‌به حمدالله محب، مشاور پیشین امنیت ملی دولت اشرف غنی، است. این رسانه که ظاهرا ماهیت خبری دارد، تاکنون مصاحبه‌ای از اشرف غنی و حمدالله محب در توجیه سقوط افغانستان منتشر کرده است.
علاوه‌بر این، در روز ششم مهرماه (۲۸ سپتامبر) همزمان با روز جهانی دسترسی به اطلاعات، از شبکه تلویزیونی آنلاین دیگری به نام آلمانی Sicht (با معادل فارسی «چشم‌انداز») به‌همت شماری از خبرنگاران افغانستان که به تازگی به آلمان پناهنده شده‌اند، رونمایی شد. این رسانه که کارکنان آن متشکل از زنان و مردان خبرنگار افغان ساکن آلمان است، بیشتر بر روایت‌های مهاجرت افغان‌ها، زندگی در تبعید، چالش‌ها، فرصت‌ها، کاستی‌ها و دستاوردهای مهاجران در کشورهای میزبان متمرکز شده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در کنار این چهار شبکه تلویزیونی تازه تاسیس، شماری از رسانه‌های چاپی افغانستان نیز که دیگر توان ادامه کار زیر چتر حاکمیت طالبان را نداشتند، اکنون از کشورهای اروپایی و آمریکایی به‌طور آنلاین منتشر می‌شوند. روزنامه هشت صبح، یکی از نخستین روزنامه‌های تاسیس‌شده در دو دهه اخیر در افغانستان بود که در داخل کشور شهرت و اعتبار خاصی داشت.
این رسانه چندین ماه پس از به‌قدرت رسیدن طالبان نیز در کابل حضور داشت؛ هرچند که انتشار چاپی و کاغذی را متوقف کرده بود، به‌طور آنلاین منتشر می‌شد و تحت تاثیر فضای سانسور در افغانستان و برای امنیت جانی کارکنانش، سیاست رسانه‌ای محتاطانه‌ای را درپیش گرفته بود؛ اما با خارج‌شدن کارکنان این رسانه از افغانستان، دروازه‌های این روزنامه نامدار هم در آن کشور بسته شد و انتشار آنلاین روزنامه هشت صبح با همان رویکرد اولیه و اصلی، از آمریکا ازسر گرفته شد. طالبان در روزهای اخیر، برای تحت فشار قرار دادن رسانه‌های آزاد، اقدام به بستن وب‌سایت این روزنامه کرده‌اند.
روزنامه‌های دیگر همچون اطلاعات روز و صبح کابل، و نشریاتی همچون رخشانه و نیمرخ نیز با خارج‌شدن از افغانستان، دفاتر جدیدشان را در کشورهای میزبان ایجاد کردند و انتشارشان را با سیاست رسانه‌ای پیشین دوباره آغاز کردند. خبرگزاری آماج نیز یکی دیگر از رسانه‌ها آنلاینی بود که در یک سال اخیر در فضای افغانستان مخاطبان زیادی جمع کرد.
این رسانه‌ها اکنون در چارچوب سیاست‌های قبلی‌شان برای افغانستان کار می‌کنند و در تلاش‌اند تا مشعل اطلاع‌رسانی را در کشوری که اکنون به‌لحاظ آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات به تاریکی محض فرو رفته است، روشن نگه دارند. البته احتمالا به‌دلیل حضور نداشتن در صحنه و قطع انتشار چاپی یا حضور در روی آنتن‌های عادی، این رسانه‌ها مخاطبان کمتری خواهند داشت، اما به‌نظر می‌رسد، سانسور طالبان بر رسانه‌های موجود در داخل کشور، مخاطبان افغان را بیشتر به‌سمت ساختارهای آنلاین رسانه‌های قابل اعتمادشان کشانده باشد.
البته با این همه، مخاطبان رسانه‌های آنلاین در افغانستان، یعنی افرادی که گوشی‌های هوشمند و دسترسی به اینترنت دارند، شمارشان نسبت‌به جمعیت افغانستان خیلی کم است و به همین دلیل در دوردست‌ها مردم از دسترسی به اطلاعات محروم می‌مانند.
